VSRP Vereniging Schipperskring Rond- en Platbodemjachten

Onderhoud blokken en kleinhout

Blokken en kleinhout 

De blokken die op onze schepen een ‘rol’ vervullen bij het hijsen, schootvoering en verstagings­werk (kluiverboom), zullen meestal van hout zijn. Zo hoort het nu een­maal op een traditioneel schip. Alleen het draaiend gedeelte kan van uitvoe­ring wat verschillen. Zo zijn er die voorzien zijn van een messing of bronzen schijf, al dan niet met een lagering.Bij sommige blokken is de schijf van kunststof. Prachtige blokken ei­genlijk, mits ze goed onderhouden zijn. De beschadigingen ontstaan meestal op de geijkte plaatsen, namelijk waar een val, schoot of lijn langs de wangen schuurt bij het doorhalen, precies daar waar het lakwerk het meest kwetsbaar is, op de hoeken dus. Ook door scha­vielen ontstaan beschadigingen. De lak slijt door, water kan in het hout drin­gen, zodat ook op andere plaatsen de lak loslaat. Het eens zo keurige blok ziet er al gauw ontoonbaar uit. Boven­dien komt het ‘weer’ in het hout en dat verkort de levensduur.

Om de blokken weer toonbaar te maken moeten ze grondig onder handen genomen worden. Het ene jaar beperk ik me tot het bij­werken van de beschadigde plekken en het jaar daarop een wat grotere aanpak en wel door de blokken geheel te de­monteren. Als u merk-blokken heeft, is dat geen probleem. Alle onderdelen van een zelfde maat blok zijn onder­ling verwisselbaar. Bij niet-merk-blokken kan dit problemen geven. Over­tuig u er eerst van of de onderdelen qua maatvoering precies identiek zijn. Zijn ze dit niet, dan moet men ervoor zorgdragen, dat alle onderdelen per blok bij elkaar blijven (bijv. blok nummeren, de onderdelen in zakjes doen en deze ook nummeren met het nummer van het bijbehorende blok). Het uit elkaar nemen van de blokken mag geen probleem zijn. Als de schroef­jes/spijkertjes uit de afdekplaatjes ver­wijderd zijn, kunnen de afdekplaatjes verwijderd worden. Een probleem kan zijn, dat deze vast gelakt zitten. In dat geval zal men door erop te tikken de plaatjes los moeten maken, dan wel een dun voorwerp eronder zien te wrikken. Verwijder de pen en schijf. Nu is alleen de beugel nog in het blok. Deze moet eruit getrokken worden, als dat mogelijk is. Hij kan namelijk door­lopen en eindloos zijn: bijv. bij het groot­schootblok. In zo’n geval laten we het beslag zitten. De beugels kunnen ont­zettend vastzitten doordat deze ver­lijmd zijn met lak. Men kan dan pro­beren door de beugel in bijv. een bank­schroef vast te zetten met behulp van een blokje zacht hout het blok eraf te slaan. Forceer dit echter niet. Lukt dit niet, week dan het blok met beugel in de thinner en probeer het nog eens. Het beste is het blok van alle oude lak te ontdoen. Af­bijt doet wonderen, maar heeft als na­deel dat de blokken dan weer goed ge­reinigd moeten worden voor verdere behandeling. Zelf maak ik in zo ‘n geval liever gebruik van thinner.

Keuze van de lak

In een bakje gevuld met thinner dom­pel ik het blok zo lang onder, dat de lak zich loos weekt van het hout en zich makkelijk laat verwijderen. (Doe dit het liefst buiten en pas op met vuur.) Doordat de thinner snel ver­dampt, zijn de blokken gauw droog. Dan kan men zien of er nog lak is blijven zitten. Misschien kan men door schuren de laatste restjes lak verwijde­ren. Zo niet, dan dient het thinnerbad herhaald te worden. We hebben nu een blank houten blok. Essen zal – als het tegen zit – van die zwart-grijze vlekken tonen. Dat zijn de plaatsen waar alle fut uit het hout is. Men kan proberen door de kanten wat ronder te schuren weer gaaf hout te krijgen. Zelf heb ik eens ontweringswater gebruikt, maar dat gaf weinig of geen resultaat. Na het eventueel nodige schuren kunnen we het hout weer gaan conserveren. We moeten een keus maken uit de systemen die er zijn. Lak is mooi, maar hiervan kennen we de nadelen: weinig rek, zeker op scherpe randen. Wilt u ze toch lakken, doe het dan goed: al of niet in een twee-componentensy­steem. Goed verdund beginnen en pas stoppen als er voldoende laagdikte op zit. Zitten er toch veel plekken in het hout, overweeg dan eens een grond­laag aan te brengen met een houtkleu­rig pigment. (bijv. waterbeits of kleur­beits). Dit zal de plekken wat camou­fleren. Ook een mogelijkheid is hard­houtolie. Deze verwerkt net als lak en is uiterlijk nagenoeg hetzelfde met als voordeel, dat het elastischer blijft en zeer geschikt is voor wat vettere houtsoorten. Zelf heb ik goede resul­taten met een houtveredelingsolie voorzien van een houtkleurig pigment. Deze vormt minder laagdikte, dringt dieper in het hout en heeft als bij­komende eigenschap, dat vocht zich niet naar binnen maar eventueel wel naar buiten door de conserveringslaag kan bewegen. Gevolg: geen blaasvor­ming.

Zet de blokken weer in elkaar. Contro­leer de speling van de schijf op de pen. Deze speling mag niet te groot zijn. Anders zal het zwaarder aan val of schoot moeten worden getrokken dan nodig is, omdat de schijf niet om de pen draait. In dat geval zullen onder­delen van het blok of het gehele blok vervangen moeten worden. Dit voorkomt ook onnodige slijtage van val of schoot. Kunststofschijven controleert men eveneens op ruimte. Breng voor mon­tage van gelagerde schijven schoon vet tussen de rollen aan. Kunststof­schijven voorziet men van wat teflonvet op en in het draaiende gedeelte. Wanneer de houten delen van teak zijn, kan men ze ook blank laten, hoewel dit eigenlijk zonde is. Het moge duidelijk zijn dat de hier aangegeven lakbehandeling ook geldt voor bijv. jufferblokken en ander kleinhout zoals kikkers.

Een reactie van Henk uit Oudemirnum:

Opknappen van  blokken etc. – Blokken kaalhalen (tip met thinner is niet milieuvriendelijk, maar werkt prima!) en daarna een tijdlang in een afgesloten en geheel gevulde bak met rauwe lijnolie laten staan (enkele dagen tot weken). Alternatief hiervoor kan ook Epifanes Easy-flow gebruikt worden. Daarna de blokken goed droogwrijven, enkele dagen tot weken (afhankelijk van o.a. temperatuur) laten drogen aan de lucht en daarna lakken met goede ééncomponentenlak. Eerste laag lak plus een klein beetje lijnolie (en weer goed afwrijven en lang laten drogen) dan enkele lagen sterk verdunde lak. Tot slot de buitenzijden enkele volle lagen lak geven (binnenin krijg je problemen met de schijven). Het diep doordrenken met rauwe lijnolie maakt de blokken en ander houtwerk minder gevoelig voor inwateren, voorkomt droogtescheuren in allerlei rondhout etc. en verlengd de levensduur